سرانه خودرو در ایران؛ چند درصد خانواده های ایرانی خودرو دارند؟

در اردیبهشت ۱۴۰۲، یک مؤسسه بین‌المللی گزارش داد که ناوگان موتوری ایران طی ۵ سال اخیر با رشدی ۲ درصدی مواجه شده است. این مؤسسه همچنین اعلام کرد که ایران از نظر تعداد خودروهای فعال در رتبه ۲۱ جهان و از نظر سرانه برخورداری از خودرو در رتبه ۴۸ جهان قرار دارد.همچنین بخوانید از وام با سیم کارت و وام با طلا و جواهرات و وام با سند ملکی از سایت خودروشاپ. 

سازمان بین‌المللی سازندگان وسایل نقلیه موتوری در جدیدترین گزارش خود اعلام کرده است که در سراسر جهان، تعداد یک میلیارد و ۵۹۰ میلیون خودرو سواری و تجاری در حال تردد هستند. بر اساس این گزارش که بر پایه آمار سال ۲۰۲۰ تهیه شده، تعداد خودروهای فعال در جهان طی سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۰ حدود ۴ درصد افزایش یافته است. این سازمان همچنین برآورد کرده است که کل خودروهای سواری و تجاری فعال در ایران به ۱۵ میلیون و ۹۶۳ هزار دستگاه رسیده است که این رقم نسبت به سال ۲۰۱۵ حدود ۲ درصد رشد را نشان می‌دهد. طبق این گزارش، تعداد خودروهای فعال در ایران در سال ۲۰۱۵ به ۱۴ میلیون و ۱۳۰ هزار دستگاه می‌رسید و با این حساب طی پنج سال، تعداد خودروهای فعال در ایران با افزایش یک میلیون و ۸۳۳ هزار دستگاه همراه بوده است.

ایران از نظر تعداد خودروهای فعال در جایگاه بیست و یکم جهان قرار گرفته است، که به معنای آن است که تنها ۲۰ کشور در جهان تعداد خودروهای بیشتری نسبت به ایران دارند. چین با داشتن ۳۱۸ میلیون خودرو فعال، در صدر این فهرست قرار دارد. آمریکا با ۲۸۹ میلیون خودرو در مقام دوم و ژاپن با ۷۶ میلیون خودرو در جایگاه سوم قرار دارد. از نظر سرانه خودرو نیز ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها وضعیت مطلوبی دارد. در ایران به ازای هر هزار نفر ۱۸۳ خودرو وجود دارد که این رقم بالاتر از متوسط آسیا و اقیانوسیه است؛ چرا که در این قاره به ازای هر هزار نفر ۱۴۳ خودرو فعال است. ایران از نظر سرانه خودرو رتبه ۴۸ جهان را به خود اختصاص داده است، به این معنا که ۴۷ کشور وضعیت بهتری نسبت به ایران در دسترسی به خودرو دارند. در صدر رتبه‌بندی جهانی از نظر سرانه خودرو، نیوزیلند قرار دارد که به ازای هر هزار نفر ۸۶۹ خودرو در اختیار دارد. آمریکا با ۸۶۰ خودرو و لهستان با ۷۶۱ خودرو به ترتیب در رتبه‌های دوم و سوم قرار دارند.

پاره‌ای از کشورها که در مقایسه با ایران سرانه‌ی خودرو کمتری دارند عبارتند از: کلمبیا با ۱۱۱ خودرو، اکوادور با ۱۵۲ خودرو، پرو با ۸۸ خودرو، هند با ۳۳ خودرو، اندونزی با ۷۸ خودرو، عراق با ۱۱۱ خودرو، پاکستان با ۲۰ خودرو، فیلیپین با ۳۸ خودرو، الجزایر با ۱۴۴ خودرو، مصر با ۶۴ خودرو، مراکش با ۱۱۲ خودرو و آفریقای جنوبی با ۱۷۶ خودرو.

در دی ماه 1401، طبق طرح مالیات بر عایدی سرمایه، هر فرد غیرتجاری بالای 18 سال که مالک یک وسیله نقلیه باشد و دوره مالکیت آن بیش از 2 سال باشد، از پرداخت مالیات بر عایدی سرمایه معاف است. علاوه بر این، هر فرد به تعداد همسر و فرزندان بالای 18 سال خود که وسیله نقلیه‌ای برای آن‌ها به ثبت نرسیده باشد، هر 5 سال یک‌بار می‌تواند از معافیت وسایل نقلیه بهره‌مند شود (حداکثر 4 وسیله). شرط برخورداری از این معافیت، داشتن دوره مالکیت بیش از 2 سال برای هر وسیله نقلیه است.

طبق آمار پایگاه رفاه ایرانیان، بیش از 98 درصد از خانوارهای ایرانی بین 0 تا 3 خودرو دارند. بنابراین با اعمال این معافیت، بیش از 98 درصد از خانوارها از پرداخت مالیات معاف می‌شوند و تنها گروه محدودی که در بازار خودرو سوداگر هستند، مشمول مالیات خواهند شد. همچنین، این آمار نشان می‌دهد که نیمی از خانواده‌های ایرانی اصلاً خودرو ندارند.

آمار مالکیت خودرو در کشور برای اولین‌بار توسط پایگاه اطلاعات رفاه ایرانیان منتشر شد. طبق این آمار، نیمی از خانوارهای ایرانی فاقد خودرو شخصی هستند. عامل اصلی این موضوع ناتوانی در خرید خودرو به دلیل پایین بودن قدرت خرید در میان طبقات ضعیف جامعه گزارش شده است.

بر اساس این آمار، در کشور ما ۲۴ میلیون دستگاه خودرو وجود دارد. با توجه به این که تعداد خانوارهای ایرانی به ۲۷ میلیون می‌رسد، در ابتدا به نظر می‌رسد که ۹۰ درصد خانواده‌ها خودروی شخصی دارند. اما حقیقت این است که نیمی از خانواده‌های ایرانی فاقد خودروی شخصی هستند؛ بنابراین، پدیده‌ای به نام چند خودرویی در جامعه ایران رواج یافته است.

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، خانوارهای ایرانی از نظر داشتن یا نداشتن خودرو شخصی، به پنج گروه تقسیم‌بندی شده‌اند که این گروه‌ها شامل می‌شوند:

• خانوارهای فاقد خودرو
• خانوارهای دارای یک خودرو
• خانوارهای دارای دو خودرو
• خانوارهای دارای سه خودرو
• خانوارهای دارای بیش از سه خودرو

در این میان، خانوارهایی که بیش از سه خودرو دارند، کم‌ترین سهم را به خود اختصاص داده‌اند. به علاوه، 85 درصد از خانواده‌های ایرانی یا اصلاً خودرو ندارند و یا حداکثر دارای یک خودرو هستند، در حالی که 15 درصد از آن‌ها دارای دو تا بیش از سه خودرو می‌باشند.

طبق آماری که در خردادماه ۱۴۰۱ منتشر شد، تعداد خودروها در ایران به ۲۴ میلیون دستگاه رسیده است. با در نظر گرفتن جمعیت ۸۵ میلیونی کشور، سرانه خودرو بیش از ۳.۵ دستگاه است. به عبارتی، به ازای هر ۳.۵۴ شهروند ایرانی یک خودرو وجود دارد. همچنین با توجه به اینکه بُعد خانوار در ایران به طور متوسط ۳.۱ نفر است و نیمی از خانوارها خودرو ندارند، حدود ۵۵ میلیون نفر از جمعیت کشور خودرو ندارند. افزون بر این، با در نظر گرفتن اینکه ۳۵ درصد خانوارها یک خودرو دارند، با بُعد خانوار ۳.۱ نفری، حدود ۲۹ میلیون ایرانی صاحب یک خودرو هستند.

تقریباً نیمی از خانوارهای ایرانی خودرو ندارند که به دلایل مختلفی قابل نسبت دادن است. اما مهم‌ترین علت عدم توان مالی برای خرید خودرو می‌باشد. دیگر عواملی مانند محدودیت در تولید و بی‌رغبتی برخی افراد به داشتن خودرو شخصی نیز می‌تواند در شکل‌گیری این آمار مؤثر باشد.

در بسیاری از کشورها، بیشتر خانواده‌ها دارای خودرو شخصی هستند. زیرا اولاً، اکثریت جامعه از توان خرید حداقلی در بازار برخوردارند و ثانیاً، قیمت خودروها به‌طور محدود و منطقی افزایش می‌یابد. در واقع، در بیشتر کشورها خودرو به‌عنوان کالای مصرفی محسوب می‌شود و به همین دلیل تحت‌تاثیر مسائل غیروابسته به تولید با افزایش ناگهانی قیمت مواجه نمی‌شود. به‌عنوان مثال، قیمت جهانی خودرو طی سه سال گذشته رشد کرده، اما این رشد دلایل اصلی خاصی داشته که هر دو مستقیماً بر تولید و عرضه تأثیر گذاشته‌اند. شیوع ویروس کرونا و بحران جهانی کمبود ریزتراشه‌ها دو علت اصلی افزایش قیمت جهانی خودرو هستند. این دو عامل مستقیماً تولید خودرو را تحت تأثیر منفی قرار داده و تیراژ خودروسازان را کاهش داده‌اند. به همین دلیل، چون تولید جهانی خودرو افت کرده است، تعادل عرضه و تقاضا برهم خورده و قیمت به طرز نامتعارفی افزایش یافته است.

آنچه بیش از هر موضوع دیگری قیمت خودرو در بازار ایران را بالا برده است، افزایش انتظارات تورمی و افزایش قیمت ارز بوده است. قیمت خودرو در مرجع (کارخانه) همواره طی این سال‌ها تحت فشار قرار داشته، اما منحنی قیمت کارخانه‌ای خودروها نیز تحت تاثیر تورم و قیمت ارز رشد قابل‌توجهی داشته است. بنابراین بسیاری از شهروندان حتی توان خرید از مرجع را نیز ندارند. خودرو در ایران به یک کالای سرمایه‌ای تبدیل شده و شهروندان آن را هم‌رده ارز و طلا می‌بینند. به همین دلیل، وقتی انتظارات تورمی افزایش می‌یابد و منحنی قیمت در بازارهای مختلف رشد می‌کند، بازار خودرو نیز اوج می‌گیرد. سیاست‌گذاران نیز همواره سعی کرده‌اند این روند صعودی را با ابزارهای عمدتاً دستوری کنترل کنند که این تنها منجر به ایجاد رانت در بازار شده است.

آمار منتشر شده نشان می‌دهد که بیش از 98 درصد خانوارهای ایرانی دارای بین صفر تا سه خودروی شخصی هستند. همچنین، حدود 13.5 میلیون خانوار ایرانی فاقد هرگونه وسیله نقلیه با حداقل چهار چرخ هستند. در این میان، 35 درصد از خانوارها حداقل یک خودروی شخصی دارند، که با فرض وجود 27 میلیون خانوار در ایران، این تعداد به حدود 9.5 میلیون خانوار می‌رسد. همچنین، 11 درصد از خانوارهای ایرانی حداقل دو خودرو دارند که حدوداً معادل 3 میلیون خانوار است که دو وسیله نقلیه شخصی حداقل با چهار چرخ دارند.

باید به این نکته توجه داشت که 3 درصد از خانوارهای ایرانی دارای حداقل سه وسیله نقلیه شخصی با چهار چرخ هستند که این امر بیش از 800 هزار خانوار را در بر می‌گیرد. همچنین، یک درصد از خانوارهای ایرانی بیش از سه خودروی شخصی دارند، به این معنا که حدود 270 هزار خانوار در ایران بیش از سه وسیله نقلیه با چهار چرخ در اختیار دارند.

تعداد خودروهای کشور تقریباً برابر با تعداد خانوارهای کشور است، اما بدون شک همه خانوارها دارای خودرو نیستند. طبق آمارها، تنها نیمی از خانواده‌ها مالک خودروی شخصی هستند.

طبق اطلاعات اداره راهنمایی و رانندگی، در سال ۱۳۹۶ حدود ۱۷.۴ میلیون خودروی بنزینی و حدود ۲.۹ میلیون خودروی گازسوز در کشور وجود داشت. همچنین، بر اساس آمارهای بانک مرکزی، تقریباً ۴۹ درصد از خانوارهای ایرانی مالک خودرو هستند.

طبق آمارهای موجود، تعداد خودروهای کشور در سال ۱۳۹۰ به حدود ۱۴ میلیون دستگاه رسید. از این مجموع، حدود ۱۰ میلیون و ۷۸۵ هزار دستگاه بنزینی و ۲ میلیون و ۴۳۱ هزار دستگاه گازسوز بودند. همچنین، حدود ۷۴۵ هزار خودروی دیزلی تا این سال در کشور فعال بودند.

آخرین آمار موجود که به سال ۱۳۹۶ برمی‌گردد، نشان می‌دهد که تعداد خودروهای بنزینی حدود ۷ میلیون دستگاه افزایش یافته و در نتیجه تعداد کلی خودروهای کشور از ۲۰ میلیون دستگاه فراتر رفته است. بر اساس این آمار، در سال گذشته تعداد خودروها به حدود ۲۱ میلیون و ۳۶۴ هزار دستگاه رسیده که از این تعداد، ۱۷ میلیون و ۴۱۵ هزار دستگاه خودروی بنزینی و حدود یک‌میلیون و ۵۹ هزار دستگاه خودروی دیزلی بوده است.

در سال جاری، تعداد خودروهای هیبریدی به رقم چشم‌گیر ۱۶ هزار و ۱۴۵ دستگاه رسید.

سال گذشته تعداد خودروها به ۲ میلیون و ۸۷۳ هزار دستگاه رسید. این آمار نشان می‌دهد که متأسفانه تعداد خودروهای گازسوز تنها حدود ۴۵۰ هزار دستگاه افزایش یافته است.

مطابق گزارش بانک مرکزی از بررسی بودجه خانوار در سال ۱۳۹۶، سهم خانوارهای دارای خودروی شخصی حدود ۴۹.۴ درصد بوده است. از سوی دیگر، این آمار گویای تعداد قابل توجهی از خانوارهای ایرانی است که هنوز فاقد خودروی شخصی هستند.

پیرامون 16 درصد از خانوارها صاحب موتورسیکلت هستند و 13.1 درصد از خانوارها نیز دارای دوچرخه می‌باشند.

اگر این آمار را با داده‌های مرکز آمار ایران تطبیق دهیم، می‌توان به تعداد تقریبی خانوارهای دارای خودرو پی برد. آخرین گزارش مرکز آمار ایران، تعداد خانوارهای ایرانی را در سال ۱۳۹۵ تقریباً ۲۴ میلیون و ۱۹۶ هزار اعلام کرده است.

نرخ رشد جمعیت در سال ۱۳۹۶ حدود ۰.۶ درصد بود، اما به نظر می‌رسد تعداد خانوارها تغییر چندانی نداشته باشد. بر اساس این اطلاعات، می‌توان به‌طور تقریبی تعداد خانواده‌های دارای خودرو را حدود ۱۲ میلیون خانوار تخمین زد.

اگر خودروهای عمومی و دیزلی را از تعداد کل خودروها کسر کنیم، حدود ۱۸ میلیون خودرو شخصی در کشور موجود است. از این تعداد، تقریباً ۶ میلیون خودرو به خانوارهایی تعلق دارد که به دلیل قدرت مالی بالاتر، بیش از یک خودرو در اختیار دارند.

به طور متوسط، می‌توان گفت که حدود یک‌چهارم خانواده‌های کشور دارای بیش از دو خودرو هستند. این در حالی است که نیمی از جمعیت کشور هیچ خودرویی ندارند.